شناخت فرش شهرهای مختلف کشور

آذربایجان

همان‌گونه که می‌دانید آذربایجان به دو قسمت آذربایجان غربی و شرقی تقسیم می‌شود و فرش‌بافی در آذربایجان غربی از رونق چندانی برخوردار نیست ولی بالعکس در آذربایجان شرقی این هنر به نحو قابل توّجهی مورد استقبال قرار گرفته است و پیشرفت بسیاری نموده است.

آذربایجان شرقی

قالی‌بافی در شهر تبریز سابقه بسیار طولانی دارد و در زمان هلاکوخان مرکز عمده تولید و خرید و فروش قالی بوده است و فرش‌های آن به علّت دوام و طرح‌های جالب و ظرافت از کیفیّت بالائی برخوردار است و طرفداران زیادی در بازارهای خارج و داخل دارد و در طی قرن اخیر سهم بسزائی در پیشرفت قالی‌بافی دارد. در این استان فرش‌‌هائی با رجشمار پائین (۲۰ گره) تا رجشمارهای بالا (۷۰ گره و حتی بالا‌‌تر) تولید می‌شود. بافندگان آذربایجانی بسیار پرکار و ماهر می‌باشند و سرعت بافت آنها بالا می‌باشد و بافنده با توّجه به ظرافت کار و مهارت خود حدود ۸۰۰۰ تا ۱۵۰۰۰ گره در روز می‌زند.

نوع گره فرش‌‌های تبریزی، ‌‌ترکی و از نظر پود، لول بافت می‌باشد و با طرح‌های درختی، گلدانی، محرابی قندیل دار، شکارگاه، هراتی، گل فرنگ قابقابی، قاب قرآنی بافته می‌شود و درسالیان اخیر بافت منظره و چهره با استفاده از گره‌های هنری رواج زیادی یافته است. رنگ‌های متداول در فرش‌‌های این منطقه اغلب در زمینه‌های قرمز، آبی، سبز، نارنجی سوخته، بژ و رنگ‌های دیگر می‌باشد.

از مراکز قالی‌بافی دیگر استان آذربایجان شرقی، مرند، اردبیل، هریس، سراب، بخشایش، اهر، قرحه، مشکین شهر می‌باشد. که مختصری به شرح فرش‌‌های سراب و هریس و اردبیل می‌پردازیم.

 اردبیل

سابقه بافت طولانی دارد. فرش‌‌هائی با گره ‌‌ترکی و طرح‌هائی چون هراتی مشایخی، گلدانی ظلّ‌السلطان و ‌‌ترنج‌دار شیخ صفی بافته می‌شوند.

سراب

فرش‌‌های سراب بیشتر در‌‌‌‌ اندازه‌های کوچک مثل ذرع و نیم، دو ذرعی و کناره بافته می‌شود. فرش‌های آن با ‌‌ترنج‌های شش ضلعی هندسی و رنگ‌هائی نسبتاً زنده و براق بافته می‌شوند.

هريس

این شهر از نظر فرش‌بافی معروفیت زیادی دارد و فرش‌‌های پشمی آن مطلوب بازارهای داخل و خارج می‌باشد با وجودی که همگی در یک سبک بافته می‌شوند ولی کمتر شبیه هم هستند و معمولاً طرح‌ها هندسی می‌باشد.

اصفهان

این شهر یکی از مراکز مهم قالی‌بافی در عهد صفویه بوده است و هم اکنون نیز جایگاه بسزائی در صنعت فرش‌بافی کشور دارد. اصفهان درگذشته یکی از مراکز مهم کشت گیاهان رنگ‌زا به خصوص روناس بوده است و به خاطر همین استفاده از رنگ‌های طبیعی در رنگرزی پشم‌ها در آن رایج بوده است ولی امروزه استفاده از رنگ‌های کرومی در آن رایج شده است. تنوع رنگ در فرش‌‌های اصفهان زیاد می‌باشد و زمینه اکثر قالی‌های اصفهان سورمه‌ای، قرمز، بژ، کرمی و فیروزه‌ای می‌باشد.

منابع تأمین پشم این شهر استان‌های کرمان و کرمانشاهان و کشورهای خارجی مانند استرالیا است. فرش‌‌های اصفهان با گره فارسی بافته می‌شوند و به همین خاطر استفاده از گره‌های تقلبی مانند جفتی‌بافی و بی‌گره در آن رایج است. طرح‌های مورد استفاده در این شهر شامل شاه‌عباسی، لچک و ‌‌ترنج، درختی حیواندار، اسلیمی لچک و ‌‌ترنج، شاه‌عباسی افشان و طرح‌های تصویری می‌باشد.

بافت فرش‌‌های ظریف و گل‌ابریشم با طرح‌های زیبا در آن رایج می‌باشد که از شهرت جهانی برخوردار است. در این شهر بافت فرش‌‌هائی با ابعاد ذرع و چارک، ذرع و نیم، دو‌ذرعی، پرده‌ای و ۶ متری رایج است. از مراکز مهم دیگر قالی‌بافی در این استان نائین، کاشان، جوشقان، شهرضا و میمه می‌باشد.

تهران

قالی‌بافی در این شهر سابقه طولانی ندارد و حدود ۱۵۰ سال است که در این شهر فرش بافته می‌شود. با وجود اینکه تعداد فرش‌‌هائی که در این شهر بافته می‌شود تعداد بسیار کمی را شامل می‌شود ولی همان تعداد کم به لحاظ مرغوبیت بافت و زیبائی طرح‌ها از شهرت زیادی برخوردار هستند. وجود مراکزی همچون شرکت سهامی فرش ایران و موزه فرش ایران در تهران اهمیّت ویژه‌ای به این شهر داده است.

فرش‌های این شهر بیشتر در زمینه‌های روشن و با استفاده از طرح‌هائی همچون لچک و ‌‌ترنج، درختی ساده، درختی حیواندار، بازوبندی، هراتی بافته می‌شود که هم با گره ‌‌ترکی و هم با گره فارسی بافته می‌شود.

از مراکز دیگر قالی‌بافی در این استان ورامین می‌باشد که طرح زیبا و معروف میناخانی را بافندگان آن بر روی فرش‌‌های خود می‌بافند.

خراسان

یکی از مراکز مهم قالی‌بافی می‌باشد و فرش‌بافی در آن از سابقه‌ای طولانی برخوردار است. فرش‌‌های این استان با گره‌های ‌‌ترکی و فارسی بافته می‌شوند.

طرح‌های رایج در قالی‌های خراسان بیشتر به سبک طرح‌های گلدار شامل: شاه‌عباسی لچک و ‌‌ترنج، شاه‌عباسی افشان، لچک و ‌‌ترنج طرّه دار، گلدانی، بته‌ای سرتاسری، هراتی و تصویری می‌باشد.

از نظر رنگ فرش‌‌های بافته شده در آن از تنوع رنگ چندانی برخوردار نیست ولی اکثراً رنگ‌های بکار رفته در آنها منشاء گیاهی دارند.

از مراکز مهم قالی‌بافی در آن مشهد، بیرجند، قائن، سبزوار و قوچان می‌باشد.

کردستان

بافت قالی در کردستان سابقه طولانی دارد و در بازارهای داخل و خارج از شهرتی فراوان برخوردار است. از مراکز مهم قالی‌بافی آن می‌توان به سنندج و بیجار اشاره کرد.

سنندج

در این شهر بافت فرش‌‌های یک‌پوده رایج است که با گره‌ای از نوع ‌‌ترکی بافته می‌شوند و بافندگان آن بیشتر فرش‌‌های خود را در ابعاد کوچک پشتی، سجاده و ذرع و نیم می بافند که از رنگ‌های طبیعی نیز بهره می‌جویند. طرح‌های بکار رفته فرش‌‌های سنندج هندسی با ‌‌ترنج‌های بزرگ شش گوش، بندی دسته‌گل، طرح بته و هراتی می‌باشد.

بيجار

در این شهر فرش‌‌ها با گره ‌‌ترکی بافته می‌شود و به خاطر بلند بودن پرزها، پرگوشت هستند. فرش‌‌های بیجار در ابعاد پشتی تا فرش‌‌های بیش از ۱۲ متر‌مربع هم بافته می‌شوند. رنگ‌های مورد مصرف در آن بیشتر در زمینه‌های قرمز، آبی روشن، آبی سورمه ای، بژ، نارنجی و صورتی می‌باشند.

طرح‌های آن اغلب در سبک گل‌دار و یا شاخه شکسته، هراتی لچک و ‌‌ترنج می‌باشند ولی طرح‌های ‌‌ترنج‌دار که ‌‌ترنج نسبتاً بزرگی دارند از طرح‌های رایج در این استان است.

کرمان

یکی از مراکز مهم قالی‌بافی می‌باشد که سابقه قالی‌بافی در آن به چندین قرن پیش می‌رسد. قبل از ایجاد قالی‌بافی در کرمان این شهر یکی از مراکز مهم تولید شال بوده است و شال‌های تولید شده در آن از شهرت جهانی برخوردار بوده است ولی پس از مدّتی استفاده از پارچه‌های شالی از رونق افتاد و این رکود باعث گردید که هنرمندان کرمانی به هنر قالی‌بافی روی آورند و بتوانند شهرت جهانی کسب کنند.

شهرت جهانی فرش کرمان به دلیل کثرت نقش‌های آن و استفاده از رنگ‌های متنوعی است که با هم هماهنگی خاصّ و متعادل دارند. طرح‌های معروفی که در کرمان بافته می‌شود بته‌ای، شاه‌عباسی، لچک و ‌‌ترنج، اسلیمی لچک و ‌‌ترنج، شاه‌عباسی طرّه دار، شکارگاه، گلدانی سرتاسری و فرش‌‌های تصویری می‌باشد. رنگ‌های به کار رفته در فرش کرمان متنوع می‌باشد و زمینه‌های فرش کرمان به رنگ‌های قرمز لاکی، آبی سورمه‌ای، سبز روشن، بژ و سایر رنگ‌ها می‌باشد که با گره فارسی بافته می‌شود و اکثراً دوپوده و در بعضی موارد سه‌پوده می‌باشند.

با کمال تأسف باید بگوئیم که امروزه استفاده از گره‌های جفتی و کمانشی در فرش کرمان رایج شده است که این خطری جدی برای فرش کرمان می‌باشد و در صورت تداوم موجب خواهد شد که زحمات چند صد ساله هنرمندان کرمان آسیب ببیند و فرش کرمان محبوبیت جهانی خود را از دست بدهد.

غیر از شهر کرمان شهرهای راور، رفسنجان و ماهان از مراکز مهم قالی‌بافی استان کرمان می‌باشند.

استان مرکزی

از مراکز مهم دیگر قالی‌بافی در این استان می‌توان به اراک، ساروق، فراهان و تفرش اشاره کرد. فرش‌‌های اراک بیشتر از انواع متوسط بافت می‌باشند که با گره فارسی بافته می‌شوند و اکثراً مرغوب می‌باشند. طرح‌های بکار رفته در فرش‌‌های اراک شامل لچک و ‌‌ترنج گلدار، هراتی، گلی حنائی، میناخانی و در زمینه‌های قرمز گلی، عاجی، بژ و قرمز مسی می‌باشد.

فرش‌‌های ساروق به خاطر رنگ و بافت خوب از شهرت فراوانی برخوردار هستند. رنگ‌های بکار رفته در زمینه فرش‌‌های ساروق بیشتر درمایه‌های بلوطی، قرمز، مسی، بژ و آبی می‌باشند.

طرح‌های آن اغلب به سبک‌های منحنی و معمولأ با طرح‌های لچک و ترنج و دسته گل ترنج‌دار می‌باشند و البته فرش‌هایی با سبک شکسته نیز بافته می‌شوند.

همدان

یکی از مراکز مهم قالی‌بافی شهر همدان است که اکثراً فرش‌‌های آن به صورت تجاری و متوسط بافته می‌شوند. فرش‌‌های همدان اغلب با طرح‌های ‌‌ترنج‌دار، هراتی، دسته‌گل، بته‌ای، بندی دسته‌گل بافته می‌شوند. فرش‌‌های همدان اکثراً یک‌پوده پرگوشت و بادوام می‌باشد که با گره ‌‌ترکی بافته می‌شوند. رنگ‌های به کار رفته در آن آکثرا گیاهی هستند و زمینه فرش‌‌های آن به رنگ‌های قرمز، سورمه‌ای و بژ می‌باشد.

از مراکز دیگر قالی‌بافی در همدان، مهربان، درگزین، نهاوند، ملایر، کبودرآهنگ می‌باشند.

یزد

یزد نیز همانند کرمان یکی از مراکز مهم تولید شال درگذشته بوده است و بعد از اینکه استفاده از پارچه‌های شالی از رونق افتاد هنرمندان یزدی به قالی‌بافی روی آوردند.

فرش‌‌های تولید شده در شهر یزد با گره فارسی بافته می‌شوند که اکثراً در ابعاد بزرگ و با پرز بلند بافته می‌شود. طرح‌های رایج در فرش‌‌های یزد شامل قاب قرآنی، لچک و ‌‌ترنج، درختی و هراتی می‌باشد.

استفاده از رنگ‌های طبیعی و پشم مرغوب با طرح‌های جالب موجب شده است که بافندگان یزدی بتوانند فرش‌‌های مرغوب و بادوامی را به بازار ارائه دهند.